Đã từ bao đời, theo truyền thống “khôn ngoan” của người Việt Nam được lưu dấu qua nền văn chương truyền khẩu, nhất là ca dao, tục ngữ, việc đánh giá, dè chừng những hạng người “tham lam” vẫn được ông bà nhắc nhở cháu con:
Con chim ham ăn còn mắc cái tròng
Người mà tham của sao khỏi mắc vòng gian nan.
Nhưng xét cho cùng, ở dưới thế gian nầy, không chỉ xã hội Việt Nam, mà đâu đâu cũng đầy những kẻ bại hoại, giả hình; cuộc sống luôn mang hai cái mặt nạ: bên ngoài giả nhân giả nghĩa, ăn chay niệm Phật, nhưng trong lòng đầy dục vọng tham lam:
Xét ra muôn sự ở đời,
Tính hư, nết xấu con người thấy ngay. Lọ là niệm Phật ăn chay,
Tham lam cho lắm có ngày lầm than.
Nhưng có lẽ đáng trách nhất, đó là xã hội muôn nơi, mọi thời, không thiếu những kẻ tìm mọi cách để làm lợi cho mình bất kể những hành vi, những phương kế xúc phạm và tác hại cho những kẻ khác, nhất là những kẻ nghèo hèn, thấp cổ bé miệng. Điển hình là xã hội dân Do Thái từ thế kỷ thứ 8 trước Công Nguyên, đã có không ít những hạng người như thế. Thật vậy, căn cứ vào giáo huấn của sách ngôn sứ Amos (764-755 BC) mà Phụng vụ trích đọc trong Bài đọc 1 Chúa Nhật hôm nay, chúng ta nhận ra ngay những gương mặt “giặc cướp” của thời xa xưa đó: “Hãy nghe đây, hỡi những ai đàn áp người cùng khổ và tiêu diệt kẻ nghèo hèn trong xứ.
Các ngươi thầm nghĩ: "Bao giờ ngày mồng một qua đi, cho ta còn bán lúa; bao giờ mới hết ngày sa-bát, để ta bày thóc ra? Ta sẽ làm cho cái đấu nhỏ lại, cho quả cân nặng thêm; Ta sẽ làm lệch cán cân để đánh lừa thiên hạ. Ta sẽ lấy tiền bạc mua đứa cơ bần, đem đôi dép đổi lấy tên cùng khổ; cả lúa nát gạo mục, ta cũng đem ra bán” (Am 8, 4-6).
Và cũng giống như niềm tin bàng bạc của đại đa số nhân loại về một “chiếc võng trời” (Thiên võng khôi khôi) sẽ không để “lọt lưới” bất kỳ người nào manh tâm hành ác (Sơ nhi bất lậu), nhà tiên tri mang tính “cách mạng” của Do Thái đã nhân danh Chúa mà tuyên bố dứt dạc: “Ta sẽ chẳng bao giờ quên một hành vi nào của chúng” (Am 8, 7).
Nhưng Lời Chúa không chỉ dừng lại việc hướng dẫn luân lý để loài người xây dựng xã hội tốt hơn, mà còn hướng đến chiều kích siêu việt để con người nhận ra thánh ý Thiên Chúa và được ơn cứu rỗi khi đi hết cuối đường lịch sử, như lời khuyên dạy của Thánh Phaolô trong trích đoạn thư gởi cho đồ đệ Timôthê mà chúng ta vừa nghe qua Bài đọc 2 hôm nay: “Đó là điều tốt và đẹp lòng Thiên Chúa, Đấng cứu độ chúng ta, Đấng muốn cho mọi người được cứu độ và nhận biết chân lý” (1Tm 2, 3-4).
Tuy nhiên, Thánh Phaolô cũng lưu ý rằng: để nhận biết Thiên Chúa và chân lý cứu độ của Ngài, con người phải tin và đón nhận chính Đức Kitô, “Đấng Trung gian giữa Thiên Chúa và loài người”, “Đấng đã tự hiến làm giá chuộc mọi người. Điều này đã được chứng thực vào đúng thời đúng buổi” (1Tm 2, 5-6). Quả thật, khi vâng lệnh ý Cha “cắm lều ở giữa nhân loại” (Ga 1,14), Con Thiên Chúa chọn cuộc sống khó nghèo (Tám mối phúc thật), yêu thương (điều răn mới), khiêm hạ phục vụ (rửa chân), và chấp nhận “phó mình làm giá cứu chuộc” (khổ nạn thập giá).
Đặc biệt, Chúa Nhật hôm nay, qua dụ ngôn “người quản lý ranh khôn” được thánh sử Luca tường thuật, Chúa Giêsu muốn dạy cách “phân định” đâu là sự khôn ngoan đích thực của “con cái sự sáng” và sự “tinh ranh” của “con cái đời này”. Thật vậy, đối với những con người không bước đi dưới ánh sáng của Lời Chúa, của Tin Mừng, thì tiêu đích của cuộc đời chỉ là “lợi nhuận”, là “có lợi cho bản thân”, là “được việc của mình” … Với chọn lựa ích kỷ đó, mối tương quan xã hội, con người với nhau không đặt nền tảng trên phẩm giá, trên nhân vị, trên tình yêu…mà đơn thuần, chỉ là “có lợi cho mình”, lắm khi, bất chấp cả luân thường, đạo lý. Đây chính là một chọn lựa với nguyên tắc hoàn toàn đi ngược lại luân lý Tin Mừng: lấy cứu cánh biện minh cho phương tiện. Đây là kiểu hành xử và lý luận của “người quản lý ranh khôn”: các anh cũng có lợi, tôi cũng có lợi, tội gì không sửa lại văn tự…!
Sở dĩ xã hội hôm nay đầy dẫy những tiêu cực, bại hoại, giả dối, tham nhũng, lừa đảo… phải chăng cũng vì có quá nhiều người đã chọn sống và hành xử theo cái nguyên tắc luân lý “tinh ranh quái quỷ” đầy tham dục và ích kỷ đó. Trong cái cõi “ta bà nhầy nhụa trần tục” đó, những người mang danh Kitô hữu, những người được chính Chúa Giêsu đặt tên là “con của sự sáng” phải chấp nhận “lội ngược dòng”, sẵn sàng chọn lựa “làm tôi Thiên Chúa”, cho dù phải trả giá bằng “con đường thập giá”, con đường “trắng tay khó nghèo”, con đường “bấp bênh” của thân phận “con chim sải vô tư sải cánh trên bầu trời xanh” (Mt 6,26), hay “đoá huệ hồn nhiên khoe sắc giữa mênh mông đồng nội” (Mt 6,28).
Thế nhưng chúng ta đừng quên, đó chính là chọn lựa của bậc thánh nhân, sự chọn lựa hoàn toàn phù hợp với thánh ý nhiệm mầu của Thiên Chúa mà lời ca bất hủ Magnificat của “Người Trinh Nữ nghèo Maria” chính là một minh họa rõ nét:
“Chúa hạ bệ những ai quyền thế,
Người nâng cao mọi kẻ khiêm nhường. Kẻ đói nghèo, Chúa ban của đầy dư,
người giàu có, lại đuổi về tay trắng…” (Lc 1, 52-53).
Lm. Giuse Trương Đình Hiền.
