Thánh
Linh mục (1765 - 1798)
Ngày tử đạo: 28 tháng 10
Cha có lánh được thì cũng hại cho cả làng.
Thánh Gioan Đoàn Viết Đạt sinh năm 1765 tại xứ Đồng Chuối, huyện Bình Lục, tỉnh Hà Nam. Mặc dù mồ côi cha từ bé, cậu Đạt đã muốn dâng mình cho Chúa. Cuối cùng, năm 18 tuổi, mẹ cũng bằng lòng đưa cậu vào nhà xứ Đồng Chuối để xin cha Loan cho vào ở trong nhà xứ. Khi người lên mười tám tuổi, cha Loan cho vào chủng viện (đi học tiếng Latinh). Học xong chủng viện, người lên bậc phó tế và đi giúp xứ. Đến khoảng tháng 2 năm 1798, thầy được chịu chức linh mục lúc ba mươi ba tuổi. Đức cha sai cha Đạt đi giúp xứ Hảo Nho.
Khi đi giúp xứ Hảo Nho, người hết lòng thương và coi sóc con chiên, cho nên giáo dân xứ ấy mến người lắm.
Cha Chính, linh mục thừa sai lúc ấy, làm chứng: “Linh mục Đạt có đức nghèo khó, vâng lời và chăm xem sách, siêng năng làm việc mục vụ. Dù người năng ốm đau cũng chẳng kêu ca hay chẳng phàn nàn cái gì bao giờ, cho nên Đức cha và các linh mục khác quý mến người lắm. Khi giảng, cha có lòng sốt sắng và làm cho kẻ có tội động lòng muốn ăn năn trở lại”.
Tháng 7 năm 1798, vua Tây Sơn ra sắc chỉ cấm đạo nghiêm hơn các lần trước. Các quan sai quân lính đi tầm nã các linh mục, giáo dân và cho phá hết các nhà thờ.
Giáo dân Hảo Nho đưa cha Đạt lên núi để ẩn ít lâu. Khi trong làng được yên, ban đêm người xuống nhà ông trùm làng Mai Lễ để làm lễ mồ ở đấy. Đến canh năm, lễ vừa xong, có mấy tên lính xông vào nhà, thấy đồ lễ còn cả đấy chưa kịp dọn giấu đi, cho nên ông trùm Mới phải thú thật có linh mục ở đây. Lúc ấy, cha Gioan Đạt đang ẩn ở nhà trong, giáo dân giục cha chạy thoát, nhưng cha không chịu. Ngài nói: “Cha có lánh được thì cũng hại cho cả làng”. Vậy, cha tự nộp mình cho lính bắt.
Lính giải cha đi làm một với thầy phó tế Tâm và ba người trong ban mục vụ là trùm Mãi, nhiêu Danh và ông Việt. Hôm ấy là ngày 14 tháng 7, kẻ đi bắt người tên là Nam Cưỡng.
Có Dì Phong ở Dòng Mến Thánh Giá (cô Phong, người nhà Mụ[1]) và mấy người khác xin tìm cách giải thoát, nhưng cha Gioan Đạt không cho. Quân lính đánh đập và điệu cha vào trong Thanh (Thanh Hóa). Từ khi bị bắt cho đến ngày xét xử, hơn ba tháng, cha Gioan Đạt dù phải chịu bao sự khốn khó trong tù nhưng vẫn vui vẻ và hiền lành với mọi người.
Giáo dân đến thăm người rất đông, vì chẳng có ai trông thấy người một lần mà không mến ngay. Khi đến thăm, ai tươi tỉnh vui vẻ thì cha Gioan Đạt cũng vui vẻ tiếp chuyện, còn ai thương khóc thì người an ủi cho người ta khỏi buồn.
Sợ giáo dân ngã lòng, cha Gioan Đạt hay khuyên bảo: “Chịu nạn và chịu chết vì đạo là phúc trọng hơn cả, khắp cả và thế gian những kẻ chịu tử vì đạo từ xưa đến nay thì nhiều lắm. Nước An Nam ta chưa được mấy người”.
Khi điệu người ra công đường, các quan giục người bước qua thập giá với lý lẽ rằng: “Con chiên bổn đạo mến Cụ lắm, cùng tiếc hết lòng hết sức, có bước qua thập giá thì sẽ cho về với bổn đạo”. Cha thưa rằng: “Nếu tôi có bước qua thập giá thì gớm lắm, bổn đạo không nhận tôi là Cụ, cùng chẳng tiếc nữa”.
Quan thấy cha cứng cỏi, chối không chịu bước qua thập giá, thì truyền cầm gông và kéo lôi người bước qua ảnh thánh. Nhưng người sấp mình xuống cùng lạy ảnh thánh, lính không thể kéo người đi được.
Khi biết án tử sắp được thi hành, các thầy đã liệu trước cho cha Huấn ở xứ Bạch Bát giả làm thầy đồ bạn học với cha Gioan Đạt khi trước, vào trong Thanh thăm cha cùng ban Bí tích Giải tội cho cha đang ngồi tù.
Đến chiều ngày 19 tháng 9, cha Gioan Đạt đi xin quan đề đốc Điều thương những người giáo hữu và liệu cách nào cho bạn tù khỏi phải đòn roi. Cha nói với quân lính rằng: “Vậy các anh đã có công đưa tôi đi, đưa tôi về, và coi tôi đêm ngày khó nhọc. Tôi có lòng thành nhờ người nhà mời các anh ăn một bữa cơm. Xin các anh thương và cư xử nhẹ nhàng với giáo hữu bị giam cầm”. Quan lại nói: “Chẳng phải là ta muốn làm việc này, bởi lệnh vua truyền thì phải làm”.
Ngày 28-10-1798, dưới thời vua Cảnh Thịnh, sau khi cha ngồi chắp tay đọc kinh, mặt hướng về nhà thờ làng Trinh Hà, lý hình thi hành án tử đối với người môn đệ trung tín tại pháp trường Chợ Rạ. Cha Đạt hưởng dương 33 tuổi khi chưa tròn một năm linh mục. Giáo hữu đem xác thánh xuống thuyền chở về bến Phúc Nhạc, cùng an táng trong nhà thờ làng ấy. Về sau, giáo hữu bốc mộ để trong nhà tư kẻo bị người xấu lấy mất xác.
Cha là linh mục triều thứ hai tử vì đạo, trước đó là linh mục Thánh Emmanuel Nguyễn Văn Triệu, tử đạo ngày 17-9-1798.
Linh mục Gioan Ðoàn Viết Ðạt được nâng lên bậc chân phước ngày 27-5-1900 và được tôn phong hiển thánh ngày 19-6-1988.
Trích sách "Hạnh Các Thánh Tử Đạo Việt Nam"
Biên soạn: Hội đồng Giám mục Việt Nam
