Bài viết này trình bày thực trạng sử dụng mạng xã hội tại Việt Nam và trong Giáo hội, đồng thời đề nghị những định hướng mục vụ cần thiết. Qua việc lắng nghe nhu cầu tín hữu và tuân giữ các nguyên tắc truyền thông, bài viết mời gọi chúng ta dùng mạng xã hội như phương tiện xây dựng hiệp thông và loan báo Tin mừng.
Trong những năm qua, sự phát triển của các mạng xã hội như Facebook, Tiktok,... đã ảnh hưởng lớn đến cuộc sống của người dân Việt Nam nói chung và giáo dân nói riêng. Theo báo cáo của We Are Social, tính tới đầu năm 2024, Việt Nam có hơn 72 triệu người dùng mạng xã hội được xác thực[1].
Mỗi người trong đó lại tiêu tốn vài giờ đồng hồ mỗi ngày để xem các thông tin trên mạng xã hội. Mạng xã hội không chỉ là một nơi giao lưu gặp gỡ, mà còn là một kênh thông tin, giúp lan truyền thông tin một cách nhanh chóng đến với người đọc.
Người dùng mạng xã hội không chỉ là những người trẻ, đối tượng luôn được Hội thánh quan tâm, mà còn là những lứa tuổi lớn hơn, từ những cô chú trung niên đến các cụ già. Mỗi đối tượng tìm kiếm những điều khác nhau trên mạng xã hội, và nhiệm vụ của chúng ta là đem lại cơ hội cho họ tìm thấy những thông tin về đời sống đức tin.
Người Công giáo cũng không nằm ngoài làn sóng đó, chúng ta có những kênh mạng xã hội lớn như Instagram, X (Twitter) của Đức giáo hoàng, các kênh mạng xã hội của Vatican, hay trong Giáo hội Việt Nam, những kênh YouTube, Facebook của các giáo phận,... đều là những địa chỉ thông tin tin cậy, để đưa thông tin của Giáo hội đến với giáo dân.
Đức thánh cha Phanxicô đã chia sẻ, việc sử dụng hệ thống mạng để chia sẻ kinh nghiệm, chia sẻ những câu chuyện ý nghĩa, hiệp thông với những khổ đau của các tín hữu nơi xa, hay cùng nhau liên kết tiến tới gặp gỡ trong bí tích Thánh Thể, thì đó là một nguồn tài nguyên cho sự hiệp thông và loan báo Tin mừng[2].
Nhưng trên thực tế, việc sử dụng mạng xã hội của các hội đoàn, giáo xứ vẫn đang thực hiện một cách “bản năng”, thấy mọi người làm thì chúng ta làm, chưa rõ ràng về mục đích, kế hoạch và các nguyên tắc.
2. Xác định đúng mục tiêu và nhiệm vụ của mạng xã hội
Mỗi hội dòng đều có linh đạo riêng, mỗi giáo xứ đều có mục tiêu riêng, nhưng tựu trung, chúng ta đều có nhiệm vụ mang Chúa đến với mọi người.
Hiện nay, các giáo xứ, mạng xã hội của các hội đoàn thường chia sẻ thông tin các thánh lễ, những bài suy niệm Lời Chúa, những bài giảng của các cha, các Đức cha,… những hội dòng có đầu tư hơn sẽ có những chuyên mục sản xuất riêng làm đa dạng và phong phú nội dung.
Nhưng đa phần chúng ta đều quên một điều quan trọng: Lắng nghe nhu cầu thực tế của các tín hữu.
Đức Thánh cha Phanxicô nhấn mạnh tầm quan trọng của việc “lắng nghe bằng trái tim”. Ngài chỉ ra rằng lắng nghe không chỉ là nhận thức âm thanh mà là điều kiện thiết yếu cho đối thoại chân thật. Lắng nghe đích thực đòi hỏi sự khiêm nhường, kiên nhẫn và cởi mở với người khác[3].
Các hội đoàn cần thực hành “nghệ thuật lắng nghe” đích thực đối với tín hữu. Thay vì chỉ cung cấp những nội dung hay chương trình có sẵn, hội đoàn cần kiên nhẫn lắng nghe những nhu cầu chân thật nhất của tín hữu. Chỉ khi thực sự lắng nghe, các hội đoàn mới có thể đồng hành, phục vụ và đáp ứng được những khát khao sâu thẳm của họ.
Ví dụ, những hội đoàn được biết đến với các chương trình mục vụ tân tòng, nên có thời gian trao đổi, lắng nghe những câu hỏi của các tân tòng, để tạo ra những nội dung hỏi–đáp, giải đáp thắc mắc, những điều cần biết dành cho các tân tòng.
Việc lắng nghe này nếu có thể, xin hãy làm trực tiếp, còn trong trường hợp bất khả kháng, có thể sử dụng những thông tin trong mục Tin nhắn trên các kênh mạng xã hội, trong đó có thể chất chứa những câu hỏi, băn khoăn của người tín hữu, từ đó giúp chúng ta đem lại những thông tin, nội dung thực sự có ích cho người đọc. Nếu có nhiều hơn 2 người hỏi cùng một câu hỏi, chắc chắn sẽ có người thứ 3, 4, 5,… có cùng thắc mắc như thế.
Để làm được điều này, chính các hội đoàn phải lắng nghe mình trước. Để hiểu được những lợi ích mà chúng ta đang mang lại cho các tín hữu, những gì các tín hữu thực sự lãnh nhận được qua các hoạt động của chúng ta.
Đức Thánh cha Phanxicô đã chia sẻ về sự căng thẳng giữa thực tại hiện hữu và những ý tưởng – những gì chúng ta mong muốn làm và hiện trạng thực tế. Ngài kêu gọi đối thoại liên tục giữa hai yếu tố này, tránh tình trạng ý tưởng tách rời thực tế. Nguyên tắc “thực tại lớn hơn ý tưởng” đòi hỏi ta từ bỏ chủ nghĩa tương đối, lời nói sáo rỗng và những mục tiêu lý tưởng không thực tế, từ đó tạo ra những kế hoạch sản xuất nội dung phù hợp với nhu cầu thực tại của tín hữu.
“Các thực tại thì hiện hữu, còn các ý tưởng thì được làm ra. Phải có sự đối thoại liên tục giữa thực tại và ý tưởng, nếu không các ý tưởng sẽ trở thành xa rời thực tại. Thật nguy hiểm khi chỉ dừng lại ở những lời nói suông, những hình ảnh và những bài diễn văn lời hay ý đẹp”[4].
3. Các nguyên tắc cần lưu ý khi sử dụng mạng xã hội trong công cuộc loan báo Tin mừng
a/ Mạng xã hội không thể thay thế sự hiệp thông thực tế
Đức Thánh cha Phanxicô nhấn mạnh rằng mạng xã hội chỉ có thể là công cụ bổ trợ, không thể thay thế cuộc gặp gỡ đích thực “bằng xương thịt, vốn sống động nhờ thân xác, con tim, đôi mắt, ánh nhìn, hơi thở của người khác”. Khi được sử dụng đúng cách, mạng xã hội trở thành tài nguyên quý giá khi nó dẫn đến sự hiệp thông thực sự – như gia đình kết nối qua mạng để rồi gặp nhau tại bàn ăn, hay cộng đoàn giáo xứ phối hợp hoạt động trực tuyến để cùng nhau cử hành Thánh Thể[5].
Những chương trình, những bài giảng, dù có hay đến đâu, cũng luôn phải nhắm đến một mục tiêu: mời gọi mọi người đến cùng hiệp thông với Đức Giêsu trong Bí tích Thánh Thể, trong những sinh hoạt mục vụ của cộng đoàn. Tránh để các tín hữu lầm tưởng, chỉ cần nghe giảng online, đọc bài viết online là đã đủ. Tất cả những thông tin trên chỉ góp phần hỗ trợ và bồi đắp niềm tin của các tín hữu vào tình yêu và sự quan phòng của Thiên Chúa.
b/ Thực trạng tin giả, và lạm dụng công nghệ
Những thông tin được loan truyền rất nhanh trên mạng xã hội, khi công nghệ ngày càng phát triển, việc những thông tin, hình ảnh được tạo ra từ AI (trí tuệ nhân tạo) lại càng dễ dàng được loan truyền, gây sai lệch thông tin trong cộng đoàn, làm lung lạc niềm tin nơi các tín hữu. Đơn cử, trong sự kiện bầu chọn Đức Giáo hoàng Lêô XIV vừa qua, mạng xã hội Việt Nam lan truyền một bức ảnh của Đức Thánh cha được tạo ra từ AI. Việc kiểm tra thông tin, sử dụng hình ảnh và thông tin từ những nguồn chính thống, trích dẫn nguồn thông tin gốc… là những việc bắt buộc phải thực hiện để tránh tiếp tay cho việc lan truyền thông tin chưa được xác thực.
Công nghệ vừa là công cụ hữu hiệu, vừa là con dao hai lưỡi. Công cụ càng hiện đại, càng đòi hỏi người sử dụng có năng lực cốt lõi cao để có thể kiểm soát công cụ.
Mạng xã hội vừa là công cụ hữu hiệu để loan báo Tin mừng, vừa là nơi tiềm ẩn những nguy cơ khiến các tín hữu dễ lung lạc.
Chúng ta cần củng cố năng lực cốt lõi, và cầu nguyện xin ơn Chúa soi sáng để dẫn dắt công việc của chúng ta, người làm truyền thông như người soi đèn cho đoàn người, như ánh sáng dẫn lối trong cơn mưa bão, nếu ánh đèn soi lạc hướng, cả đoàn người sẽ gặp nguy nan.
Trích Bản tin Hiệp thông/ HĐGMVN số 148 (tháng 7 & 8 năm 2025)
Nguồn: hdgmvietnam.com
[1]W. A. Social, “Digital 2024: Vietnam – DataReportal – Global Digital Insights,” DataReportal, 2025. [Online]. Available: https://datareportal.com/reports/digital-2024-vietnam
