Trong câu truyện trao đổi về tuổi trẻ và những khó khăn của các bậc phụ huynh trong lãnh vực giáo dục con cái ở thời điểm hiện tại, một người bạn đã hỏi tôi: “Điều gì quan trọng nhất mà những người làm cha mẹ phải dạy cho con mình?” Trong khi tôi còn đang suy nghĩ chưa biết phải nói gì, thì anh đã tự đưa ra câu trả lời: “Có tư tưởng cho rằng là dạy cho đứa trẻ khả năng để biết về những giá trị của tự lập và tự tồn tại”. Và anh đưa ra một dẫn chứng:
Bà cô của tôi có ba người con, một gái đầu và một gái út, giữa là một con trai. Không hiểu vì ý nghĩ “trọng nam khinh nữ” hay vì quá chiều con, mà thằng con trai được từ mẹ đến chị, đến em săn sóc, lo lắng. Nó không phải làm một chuyện gì dù lớn hay nhỏ trong nhà. Việc làm chính của nó là ăn và lêu lổng suốt ngày. Kết quả là cho đến nay, dù ở tuổi 50 mà nó chưa làm được một cái gì ra hồn. Lấy vợ rồi bị vợ bỏ. Sống nhờ vào sự giúp đỡ của mẹ qua chị và em gái. Hai người này đã có gia đình, nhưng vì thương mẹ nên vẫn giử tiền về cho mẹ, và dĩ nhiên, mẹ lại đi nuôi báo cô cái thằng vô dụng ấy. Tôi không biết vài ba năm nữa cô tôi chết thì tương lai của nó sẽ ra sao? Rồi anh kết luận: Chắc là tại cô tôi nuông chiều nó, nên nó không trưởng thành nổi, và cũng tại nó quá lười biếng!
Trường hợp trên cũng tương tự như một trường hợp mà tôi gặp tại văn phòng. Một thanh niên gần 30 tuổi, có trình độ đại học mà không biết luộc một quả trứng, nấu một tô mì. Tất cả là do mẹ làm, mẹ lo cho từng miếng cơm, manh áo, từng giấc ngủ, chỉ việc ăn rồi học. Kết quả là tuy đã tốt nghiệp đại học, người thanh niên này vẫn sống lệ thuộc vào mẹ, vẫn không dám lăn xả vào đời. Anh ta vẫn cô đơn, không xã giao, không bạn bè, và cũng không tìm được một việc làm thích hợp.
Tóm lại, hai câu truyện trên phần nào đã nói lên rằng nền giáo dục gia đình hết sức quan trọng. Chiều con, thương con nhưng không dạy con biết sống tự lập, biết tự tồn tại, biết sống có ý nghĩa bằng cuộc sống của mình là một sai lầm trong vai trò làm cha mẹ.
GIÁO DỤC CON KHI NÀO?
DỰA THEO TÂM LÝ PHÁT TRIỂN
Tuổi nào khó khăn nhất của một đứa trẻ? Bình thường chúng ta vẫn nghe nói các em khi bước vào tuổi dậy thì sẽ gặp những khó khăn về mặt tâm lý và giáo dục. Thật ra, các em nhỏ từ 7 đến 10 tuổi đã bắt đầu cảm thấy bị căng thẳng khi tìm kiếm những điều đúng và tốt cho mình. Chúng sợ bị đánh đòn, bị chê, bị coi thường. Chúng cũng biết buồn, biết căng thẳng về bầu khí gia đình, vì chúng đang phát triển khả năng để đón nhận sự chấp thuận, đối đãi tử tế của người khác. Do đó rất thích được cha mẹ, anh chị, hoặc người khác khen và khích lệ.
Về mặt tính chất, từ 8 tuổi các em đã bắt đầu có những dấu hiệu bướng bỉnh, khó chịu. Những hành động như đóng sầm cửa khi không vừa ý, la hét, trợ mắt, giận hờn, nắm tay, dậm chân vừa bày tỏ thái độ phản đối, vừa là dấu hiệu chúng muốn chứng tỏ sự tự lập và tính thích độc lập. Ở tuổi này chúng bắt đầu thử thách sự nhẫn nại của cha mẹ.
Bước sang tuổi dậy thì, khó khăn của tuổi này thuộc cả hai phái, trẻ nam cũng như trẻ nữ. Cha mẹ có con ở tuổi 12 tới 14 thường cảm thấy khó chịu hơn cả. Đây cũng là tuổi khó khăn nhất cho các em gái. Các tuyến nội tiết dậy thì bắt đầu hoạt động gây ra những cảm xúc khó chịu, trong khi đó, các em lại chưa hoàn toàn phát triển khả năng để thích ứng với những thay đổi ấy.
Về mặt tình cảm, con gái tuổi 16 là tuổi đẹp và duyên dáng. Tình yêu phát triển, các em trai gái ở tuổi này bắt đầu tìm hiểu và hẹn hò. Một số em trai phát triển sớm đã có bạn gái ở tuổi 15. Nếu chưa trưởng thành ở tuổi 16 thì phải chờ một hay hai năm sau.
GIÁO DỤC NHƯ THẾ NÀO?
Như vậy, tầm quan trọng nhất của giáo dục. Nghệ thuật giáo dục cao nhất vẫn là gương sáng và đời sống gương mẫu của cha mẹ. Chính Chúa Giêsu cũng đã nói: “Thầy đã làm gương để các con noi theo mà bắt chước” (Gioan 13, 15). Theo gương Chúa, cha mẹ cũng phải biết giáo dục con cái về phần tâm linh, đạo đức. Nếu con người không được hướng dẫn bằng những giá trị đạo đức, họ sẽ chỉ sống theo lý trí và bản năng. Sẽ coi nhẹ nhân phẩm, tư cách và giá trị của một con người.
TRẺ EM HỌC VÀ PHÁT TRIỂN
Như vậy một thanh niên gần 50 tuổi mà thiếu khả năng tự lập, không tự lo cho chính mình là người thiếu trưởng thành về tâm lý, thiếu tự tin, thiếu ý thức tự lập, và khả năng tự tồn tại. Cũng vậy, một thanh niên gần 30 tuổi, tuy có trình độ đại học, nhưng cũng vẫn chưa biết (hay không muốn) luộc một trái trứng, nấu một tô mì là thiếu khả năng tự sống, thu gọn trong không gian của riêng mình là thiếu khả năng giao tiếp xã hội, hoặc mang mặc cảm tự ty. Thanh niên này cũng chưa trưởng thành về tâm lý. Câu hỏi là lỗi tại ai? Vì người mẹ quá nuông chiều con hay không biết cách dạy con! Vì người con thiếu trưởng thành và không dám đối mặt với những khó khăn cuộc đời? Có lẽ cả hai.
Tóm lại, dạy con khi con bắt đầu lên ba. Dạy con sống trưởng thành, song song với việc phát triển lý trí và tâm linh.
Tiến sỹ Tâm lý Trần Mỹ Duyệt
