Bảo vệ trẻ em trong thời đại AI

Bài viết phân tích ba nhóm lý do khoa học để cảnh báo về tác hại tiềm tàng của AI đối với trẻ em.

Dẫn nhập

Sau một thời gian tìm hiểu kỹ về trí tuệ nhân tạo (AI), tôi có thể kết luận rằng không nên để trẻ em tiếp cận với AI một cách vô tội vạ. Trong thời đại công nghệ phát triển như vũ bão, Giáo hội Công giáo liên tục nhắc nhở chúng ta về nhu cầu cấp thiết phải sử dụng trí tuệ nhân tạo (AI) một cách có đạo đức và đặt con người làm trung tâm. Năm 2020, Tòa thánh đã khởi xướng bản tuyên ngôn “Rome Call for AI Ethics” kêu gọi các chính phủ và công ty bảo đảm AI tôn trọng phẩm giá con người, phục vụ lợi ích chung và không loại trừ những người dễ bị tổn thương. Cả Đức Phanxicô và Đức Lêô XIV đều nhấn mạnh rằng công nghệ, bao gồm AI, phải phục vụ gia đình nhân loại chứ không được làm tổn hại hay khai thác họ. Đặc biệt là những người “bé mọn nhất” trong chúng ta như trẻ em cần được bảo vệ. Vị Giáo hoàng hiện tại cảnh báo về viễn cảnh một nền văn minh “kỹ trị” thiếu vắng định hướng luân lý, trong đó tiến bộ kỹ thuật vượt xa tiến bộ đạo đức[1].

Với tầm nhìn trên, Giáo hội bày tỏ mối quan ngại sâu sắc đối với việc trẻ em tiếp xúc sớm và thiếu kiểm soát với AI nói riêng và công nghệ nói chung. Đức Thánh Cha Phanxicô, trong Tông huấn Christus Vivit gửi giới trẻ, từng lưu ý rằng môi trường kỹ thuật số có thể trở thành mảnh đất của cô đơn, thao túng và bạo lực, cản trở việc hình thành những tương quan lành mạnh (Christus vivit, 88). Tại một hội nghị Vatican về AI năm 2025, giáo sư Joachim von Braun (Chủ tịch Viện hàn lâm Khoa học Giáo hoàng) đã liệt kê hàng loạt nguy cơ nghiêm trọng mà AI mang lại cho giới trẻ: nghiện mạng xã hội, suy giảm nhận thức, xâm phạm đời tư, thao túng hành vi, thậm chí là bóc lột tình dục[2]. Đứng trước những nguy cơ này, Giáo hội khẩn thiết kêu gọi các bậc cha mẹ, nhà giáo dục và toàn xã hội hãy cảnh giác và đặt ra những giới hạn phù hợp để bảo vệ trẻ em là “những thành viên dễ tổn thương nhất” của gia đình nhân loại[3].

Dưới ánh sáng Tin mừng và giáo huấn của Hội thánh, tôi mời gọi quý phụ huynh và thầy cô “đừng để trẻ em tiếp xúc với AI” quá sớm hoặc thiếu kiểm soát. Dưới đây, chúng ta sẽ cùng phân tích ba nhóm lý do khoa học để cảnh báo về tác hại tiềm tàng của AI đối với trẻ nhỏ.

1. Ảnh hưởng đến nhận thức và phát triển thần kinh

Trí não trẻ em vẫn đang trong giai đoạn phát triển mạnh mẽ. Do đó, việc tiếp xúc sớm với các thiết bị và ứng dụng AI có thể gây tác động tiêu cực lâu dài đến khả năng nhận thức. Chúng ta đều biết việc sử dụng màn hình quá mức ở trẻ nhỏ gắn liền với việc suy giảm các kỹ năng nhận thức sau này. Chẳng hạn cô Kylie, một giáo viên mỹ thuật của trường trung học nghệ thuật, đã chia sẻ suy nghĩ của mình về trải nghiệm khi làm giáo viên mẫu giáo cho thế hệ Alpha, rằng việc tiếp xúc với màn hình từ sớm có liên quan đến khả năng nhận thức và thành tích học tập thấp hơn khi trẻ đến tuổi đi học[4][4]. Lý do là các thiết bị kỹ thuật số thường tạo ra môi trường kích thích nhanh và liên tục, làm trẻ giảm khả năng tập trung và chú ý.

Các nhà thần kinh học nhi khoa cảnh báo rằng việc dành quá nhiều giờ cho màn hình, đặc biệt là xem video giải trí hay chơi ứng dụng không mang tính giáo dục, có thể dẫn tới những ảnh hưởng tiêu cực lâu dài trên não đang phát triển của trẻ[5]. Chẳng hạn, nghiên cứu trên hàng ngàn trẻ em cho thấy thời gian sử dụng màn hình quá nhiều có liên hệ với các triệu chứng tăng động giảm chú ý (ADHD) và thậm chí làm thay đổi một số cấu trúc não liên quan đến kiểm soát chú ý và xung động[6]. Bộ não non nớt có nguy cơ “điều chỉnh” theo cường độ kích thích cao từ công nghệ, khiến trẻ trở nên dễ xao nhãng, giảm kiên nhẫn với các hoạt động chậm rãi như đọc sách hay giải các bài tập.

AI còn có thể làm suy giảm khả năng tư duy độc lập và sáng tạo của trẻ. Đây là điều tôi quan ngại nhất! Khi trẻ quen dựa vào trợ lý ảo hoặc các ứng dụng AI để trả lời câu hỏi và giải quyết vấn đề, các em có nguy cơ đánh mất cơ hội rèn luyện tư duy phản biện và óc sáng tạo. Các chuyên gia có lý do chính đáng để lo ngại rằng những công cụ AI sẵn sàng cung cấp đáp án tức thì có thể “đánh cắp” những khoảnh khắc trẻ phải động não, thử-sai và tự tìm giải pháp, vốn rất quan trọng cho sự phát triển trí tuệ. Chẳng hạn, trong tập podcast Screen Deep, người dẫn chương trình Kris Perry trò chuyện với tiến sĩ Ying Xu, giảng viên tại trường Giáo dục sau đại học Harvard, chuyên về AI trong học tập và giáo dục. Tiến sĩ Xu chia sẻ kết quả nghiên cứu và góc nhìn mới về cách trẻ em hiện nay hiểu và tương tác với công nghệ AI, đồng thời phân tích rủi ro và lợi ích của AI đối với sự phát triển nhận thức và xã hội của trẻ[7]. Ying Xu cảnh báo về hiện tượng “outsourcing” tư duy; nghĩa là nếu lạm dụng AI để trả lời mọi thắc mắc, trẻ em sẽ không học được kỹ năng tự suy nghĩ và giải quyết vấn đề. Thậm chí, một số nhà khoa học còn thẳng thắn kết luận rằng thiết bị thông minh có thể khiến người trẻ “kém thông minh” đi do hạn chế cơ hội rèn luyện trí não. Chẳng hạn:

Manfred Spitzer, nhà thần kinh học người Đức, trong cuốn Digital dementia: What we and our children are doing to our minds (2012) đã cảnh báo mạnh mẽ rằng việc sử dụng thiết bị kỹ thuật số quá mức có thể làm “thoái hóa” não bộ. Ông gọi hiện tượng này là “chứng sa sút trí tuệ kỹ thuật số” (digital dementia). Theo ông, vì trẻ ít phải ghi nhớ, ít vận dụng trí tưởng tượng và kỹ năng giải quyết vấn đề, nên não bộ của chúng trở nên lười biếng và kém phát triển hơn.

Nicholas Carr, tác giả cuốn The Shallows: What the internet is doing to our brains (2010), lập luận rằng internet và thiết bị thông minh đang làm thay đổi cách con người suy nghĩ, khiến chúng ta thiếu kiên nhẫn, dễ bị phân tán, và kém khả năng tư duy sâu. Carr cho rằng bộ não bị “đào tạo” để phản ứng nhanh với các kích thích ngắn, thay vì tập trung vào tư duy dài hạn.

Jean Twenge, nhà tâm lý học tại Đại học San Diego, trong cuốn iGen (2017) phân tích dữ liệu từ hàng triệu thanh thiếu niên Mỹ và kết luận rằng thế hệ lớn lên cùng smartphone (Gen Z) có xu hướng lo âu, trầm cảm, cô lập xã hội và ít khả năng tập trung hơn so với các thế hệ trước. Bà cho rằng một phần nguyên nhân là do thời gian sử dụng thiết bị thông minh quá nhiều và giảm các hoạt động tương tác thực tế.

Susan Greenfield, nhà thần kinh học người Anh, cũng nhiều lần cảnh báo rằng não bộ trẻ em có thể bị thay đổi cấu trúc khi dành quá nhiều thời gian cho thế giới ảo. Bà nói rằng trí tuệ cảm xúc và khả năng suy nghĩ trừu tượng có thể bị tổn hại vì trẻ ít có cơ hội rèn luyện các kỹ năng xã hội thực tế[8].

Ngoài ra, ngôn ngữ và kỹ năng giao tiếp cũng có thể bị ảnh hưởng khi trẻ em dành quá nhiều thời gian tương tác với máy móc thay vì con người. Điều này chắc ai cũng đồng ý. Sự phát triển ngôn ngữ ở trẻ nhỏ phụ thuộc rất lớn vào tương tác hai chiều với cha mẹ và người chăm sóc. Qua các cuộc trò chuyện, đọc sách, đặt câu hỏi, trẻ em không chỉ học hỏi mà còn tạo dựng được mối tương quan. Nếu thay thế những tương tác này bằng màn hình và AI, trẻ có thể bị trì hoãn phát triển ngôn ngữ do thiếu sự trao đổi qua lại giàu tính nhân văn. Điều này giải thích tại sao các em nhỏ giờ khó trò chuyện offline! Tôi không lên án, nhưng thực sự lo ngại về hiện tượng cả nhà đều sử dụng điện thoại, kể cả trong các bữa ăn. Hơn nữa, trò chuyện với AI (tiếp xúc với điện thoại) rất khác so với trò chuyện với người thật. Tóm lại, từ góc độ phát triển thần kinh và nhận thức, việc cho trẻ sử dụng AI quá sớm có thể làm suy giảm sự phát triển trí tuệ toàn diện, từ khả năng chú ý, ghi nhớ, tư duy độc lập đến ngôn ngữ của các em.

2. Cảm xúc và mối tương quan xã hội

Một trong những hậu quả đáng lo ngại nhất của việc trẻ em gắn bó sớm với AI là sự ảnh hưởng tiêu cực đến đời sống cảm xúc và kỹ năng xã hội của các em. Tuổi thơ là giai đoạn trẻ học cách nhận biết và rèn luyện cảm xúc. Qua đó, các em hình thành các tương quan xã hội qua tiếp xúc với người thật. Nếu thay vào đó, trẻ dành nhiều thời gian với màn hình và trợ lý ảo, các em có thể đánh mất những trải nghiệm xã hội thực sự cần thiết để trưởng thành về mặt tình cảm.

Trước hết, nguy cơ cô lập và cô đơn gia tăng khi trẻ mải mê với thế giới ảo do AI tạo ra. Đức Thánh Cha Phanxicô đã cảnh báo rằng môi trường kỹ thuật số, tuy kết nối rộng khắp, nhưng có thể làm người trẻ ngày càng cô độc và tách rời thực tế, như đã nói ở trên. Trẻ em, khi quá chìm đắm vào các thiết bị AI (dù là trò chơi, mạng xã hội hay chatbot), có thể dần dần rút lui khỏi các tương tác xã hội trực tiếp. Các em có thể thích trò chuyện với “bạn ảo” trên màn hình hơn là chơi với bạn bè ngoài đời, dẫn đến kỹ năng giao tiếp và kết nối thực tế bị thui chột. Một nghiên cứu của OECD (Tổ chức Hợp tác và Phát triển Kinh tế) cũng ghi nhận rằng trẻ dành nhiều thời gian trực tuyến thì giảm tần suất hoạt động thể chất và tương tác xã hội thực, kéo theo hệ quả là sức khỏe tâm lý tồi tệ hơn và cảm giác cô đơn gia tăng[9]. Như vậy, thế giới ảo do AI kiến tạo có nguy cơ biến tuổi thơ thành “tuổi thơ cô đơn”, thiếu đi tiếng cười và sự ấm áp của tình bạn thực sự ngoài đời thật.

Bên cạnh đó, việc học hỏi các kỹ năng mềm của trẻ có thể bị sai lệch khi nguồn tương tác của các em là máy móc. Trẻ em vốn cần học cách đồng cảm, biết ơn và lễ phép thông qua việc quan sát và bắt chước người lớn trong giao tiếp hàng ngày. Nhưng trợ lý ảo như các chatbot lại không biết yêu cầu trẻ phải nói “làm ơn” hay “cảm ơn”, cũng không phản ứng trước thái độ hỗn hào. Chẳng hạn Anmol Arora, đồng tác giả của một bài báo được đăng trên tạp chí Archives of disease in childhood (Lưu trữ về các bệnh ở trẻ em), chỉ ra rằng những tác động đa chiều đối với trẻ em bao gồm các phản ứng không phù hợp, sự cản trở trong phát triển xã hội, và việc hạn chế các cơ hội học tập[10]. Dần dần, trẻ có thể đánh mất sự nhạy cảm xã hội, không ý thức được tầm quan trọng của tông giọng, cử chỉ, phép lịch sự trong giao tiếp với con người. Thử tưởng tượng một đứa trẻ quen nói chuyện với robot sẽ ứng xử thế nào với cha mẹ, bạn bè và thầy cô?

Đó là chưa kể đến đời sống tình cảm của trẻ cũng chịu tác động tiêu cực khi tương tác người-người bị thay thế bởi người-máy. Ngày nay, không ít bạn trẻ vị thành niên coi chatbot AI như một “người bạn” để giãi bày cảm xúc, thậm chí có em còn hình thành mối liên hệ tình cảm ảo với chatbot. Điều này đáng lo ngại vì đối với trẻ nhỏ, vì hậu quả là trẻ có thể suy giảm khả năng gắn kết tình cảm với con người thật. Ví dụ, một em bé quen được robot an ủi vỗ về có thể khó tìm thấy sự an ủi tương tự nơi vòng tay cha mẹ, vì robot luôn “kiên nhẫn 24/7”, còn cha mẹ thường bận rộn. Từ từ, trẻ có thể thu mình, không muốn chia sẻ cảm xúc với người thân, mà tìm đến thế giới ảo để được “hiểu”. Điều này vô cùng nguy hiểm cho sự phát triển tâm lý lành mạnh. Tương quan ảo không thể thay thế được tình yêu thương và sự giáo dục của gia đình. Thánh Giáo hoàng Gioan Phaolô II từng nhấn mạnh rằng “gia đình là trường học đầu tiên, trường học căn bản về đời sống xã hội; như một cộng đồng yêu thương, gia đình nhận ra rằng tự hiến mình là qui luật hướng dẫn gia đình và làm cho gia đình tăng trưởng” (Tông huấn Familiaris Consortio, số 37).

Sau này, Đức Thánh Cha Phanxicô cũng nhắn với người trẻ, càng đúng cho trẻ em, rằng “thế giới kỹ thuật số cũng là một không gian đầy cô đơn, thao túng, khai thác và bạo lực, cho đến cực điểm là trường hợp các trang web đen (dark web). Các phương tiện truyền thông kỹ thuật số có thể khiến mọi người bị lệ thuộc, cô lập và mất dần sự tiếp xúc với đời sống thực tế cụ thể, và như thế chúng cản trở sự phát triển của các mối quan hệ đích thực giữa người với người. Nhiều hình thức bạo lực mới đang được phổ biến qua các phương tiện truyền thông xã hội, chẳng hạn như việc ma cũ ăn hiếp ma mới bằng cách tra tấn tinh thần trên mạng; mạng cũng là một kênh để phổ biến các nội dung khiêu dâm và để khai thác người dùng nhằm mục đích tình dục hoặc bóc lột họ qua các trò chơi may rủi” (Christus Vivit, 88). Cả hai lời nhắn này mời gọi chúng ta nghiêm túc nhìn lại cách con em mình đang sử dụng công nghệ.

3. Nguy cơ thao túng, thông tin sai lệch và lệ thuộc

Nhóm nguy cơ cuối cùng, và cũng khiến nhiều chuyên gia lo ngại nhất, đó chính là việc AI có thể trở thành công cụ thao túng nhận thức, phát tán thông tin sai lệch, lạm dụng dữ liệu cá nhân và hình thành thói quen lệ thuộc nơi trẻ em. Một mặt AI là trung tính, nghĩa là tùy vào người ta sử dụng với mục đích gì. Mặt khác, do trẻ em hoàn toàn chưa có khả năng nhận thức đúng sai, nên đây thực sự là mối đe dọa sự tự do và an toàn toàn diện của các em nhỏ trong môi trường sống kỹ thuật số.

Trước hết, nguy cơ bị thao túng và định hướng bởi AI là có thật và đã được ghi nhận. Các nền tảng trực tuyến ngày càng tích hợp thuật toán AI để gợi ý nội dung. Tôi kinh ngạc khi những cuộc trò chuyện riêng tư nhưng Facebook vẫn biết để hiện lên các quảng cáo. Theo đó, đối với trẻ em, những thuật toán này đặc biệt nguy hiểm vì các em chưa có khả năng tự chủ và phân định chín chắn. Ví dụ, thuật toán của YouTube hay TikTok (vận hành bằng AI) có thể liên tục đề xuất video mới, tạo thành một “dòng chảy vô tận” giữ chân trẻ trước màn hình hàng giờ liền. Nội dung được đề xuất nhiều khi không phù hợp lứa tuổi, thậm chí độc hại, nhưng AI ưu tiên những gì giật gân, câu khách để tăng tương tác[11]. Hệ quả là trẻ em bị cuốn vào vòng xoáy thông tin do AI sắp đặt, mất dần khả năng tự quyết định muốn xem gì, đọc gì.

Nguy hiểm hơn, như Đức Thánh Cha Phanxicô lưu ý “tin giả” (fake news) ngày càng phổ biến là biểu hiện của một nền văn hoá đã mất ý thức về sự thật và lèo lái các sự kiện theo những lợi ích riêng tư. Danh dự của nhiều người bị đe doạ qua những cuộc xét xử sơ sài trực tuyến trên mạng (online). Hiện tượng này cũng liên quan đến “Hội thánh và các mục tử” (Christus Vivit, 89). Nói đơn giản, một đứa trẻ lướt mạng xã hội có thể vô tình trở thành nạn nhân của các chiến dịch định hướng khi AI chọn lọc thông tin mà em sẽ nhìn thấy. Như vậy, thay vì lớn lên trong tự do và sự thật, các em có nguy cơ bị “định hình” suy nghĩ bởi những lập trình vô tri hướng tới lợi nhuận hoặc ý đồ xấu. Tiếp nối ý tưởng này, vị Giáo hoàng đương nhiệm Lêô XIV mới đây cũng chỉ ra rằng “trẻ em và thanh thiếu niên là đối tượng đặc biệt dễ bị tổn thương trước sự thao túng của các thuật toán trí tuệ nhân tạo, vốn có thể ảnh hưởng đến quyết định và sở thích của các em. Ngài kêu gọi các bậc cha mẹ và nhà giáo dục phải nhận thức rõ về những động thái này, và phải phát triển các công cụ để giám sát và hướng dẫn tương tác của giới trẻ với công nghệ”[12].

Điều làm tôi lo lắng nhất là những thông tin sai lệch và nội dung độc hại lan truyền qua AI đang là mối đe dọa lớn cho thế hệ trẻ. Với các công cụ AI tạo sinh (Generative AI), việc sản xuất tin giả, hình ảnh và video giả (deepfake) trở nên dễ dàng hơn bao giờ hết. Ngay cả người lớn hoặc chuyên viên cũng khó phát hiện những điều này, huống hồ là các trẻ em! Tôi nghĩ các em thường tin rằng “những gì trên Internet là đúng”. Chẳng hạn tiến sĩ Andrew Shtulman, giáo sư ngành tâm lý tại đại học Occidental College, cho rằng “trẻ em cũng khó phân biệt tin tức thật với những yếu tố khác có thể xuất hiện trên trang tin, như quảng cáo hay bình luận của người dùng. Có vẻ như trẻ em dễ bị ảnh hưởng bởi thông tin sai lệch trên mạng hơn người lớn”[13].

Thống kê tại Anh cho biết một nửa số trẻ 8-15 tuổi đã gặp ít nhất một video deepfake chỉ trong vòng 6 tháng, nhưng rất nhiều em không nhận ra đó là giả[14]. Cũng trong thống kê này “dự kiến sẽ có 8 triệu video deepfake được chia sẻ vào năm 2025, tăng từ 500.000 video vào năm 2023. Ủy ban Châu Âu cho biết rằng khoảng 98% nội dung deepfake là các tài liệu khiêu dâm” (Children and deepfakes). Điều này thật đáng báo động, bởi một khi trẻ không phân biệt được thật, giả, các em dễ dàng trở thành nạn nhân của tin đồn, trò lừa đảo hoặc các xu hướng độc hại lan truyền trên mạng. Ngoài ra, AI có thể được kẻ xấu lợi dụng để dụ dỗ, tống tiền hoặc bắt nạt trẻ em. Chẳng hạn, với deepfake, kẻ xấu có thể giả giọng nói hoặc khuôn mặt người thân để lừa trẻ, hoặc tạo hình ảnh nhạy cảm gán ghép trẻ em (một hình thức bóc lột tình dục trên mạng). Tất cả những điều này cho thấy một môi trường trực tuyến đầy rẫy cạm bẫy khi AI bị lạm dụng, và trẻ em nếu không được bảo vệ kỹ càng sẽ rất dễ bị tổn thương.

Bên cạnh nguy cơ thông tin, vấn đề quyền riêng tư và an toàn dữ liệu của trẻ em trong kỷ nguyên AI cũng là mối lo lớn. Trẻ em thường chưa ý thức được việc bảo vệ thông tin cá nhân. Các em sẵn sàng chia sẻ tên tuổi, hình ảnh, sở thích, thậm chí tâm sự thầm kín với ứng dụng hoặc chatbot mà không lường trước hậu quả. Trong khi đó, nhiều ứng dụng AI và game thông minh lại thu thập một lượng lớn dữ liệu người dùng, bao gồm cả trẻ em, cho các mục đích thương mại. Tiếc là nhiều phụ huynh không biết con mình đang dùng các công cụ AI gì, và trẻ thường giấu cha mẹ việc chúng tương tác với chatbot. Một thực tế rằng cả cha mẹ lẫn trẻ em đều hiểu rất mơ hồ về rủi ro dữ liệu. Tôi thấy nhiều phụ huynh không nhận ra con mình có thể đã chia sẻ những thông tin cá nhân nhạy cảm (như chuyện gia đình, cảm xúc riêng tư, thậm chí vấn đề sức khỏe) với chatbot hoặc trên mạng. Điều này đồng nghĩa với việc dữ liệu riêng tư của trẻ có thể đã bị thu thập và lưu trữ mà cha mẹ không hay biết. Một khi dữ liệu của trẻ bị lộ, các em có thể đối mặt với nhiều nguy cơ: từ việc bị nhắm mục tiêu quảng cáo không lành mạnh, bị đánh cắp danh tính, đến bị kẻ xấu lợi dụng. Quyền riêng tư, nhất là của trẻ em, cần được tôn trọng và bảo vệ 100 %. Vậy mà trong kỷ nguyên AI, điều này đang bị đe dọa nghiêm trọng.

Sau cùng, cần nhấn mạnh tới nguy cơ hình thành thói quen lệ thuộc và nghiện ngập vào công nghệ AI ở trẻ em. Nhiều lần tôi chứng kiến các cha mẹ phải cho con xem điện thoại trong lúc các bé ăn. Đây là điều rất tai hại cả về mặt dinh dưỡng học lẫn tương quan liên vị mà tôi không thể phân tích chi tiết ở đây. Chúng ta đều biết công nghệ (ứng dụng, trò chơi, mạng xã hội), giờ có thể bằng AI nữa, đang khiến người dùng “dính chặt” càng lâu càng tốt. Thuật toán AI có thể học từ hành vi người dùng và liên tục điều chỉnh nội dung sao cho hấp dẫn nhất với từng cá nhân. Trẻ nhỏ vì thế rất dễ bị nghiện thiết bị mà không tự biết. Các dấu hiệu cảnh báo đã xuất hiện rằng nhiều trẻ mới 5-6 tuổi đã có biểu hiện “vật vã” như cai nghiện nếu bị lấy đi máy tính bảng hoặc điện thoại thông minh[15]. Các em quen với việc được thiết bị “chiều chuộng” bằng video và trò chơi yêu thích (do AI chọn sẵn), nên khi không có, trẻ cảm thấy trống vắng và cáu gắt. Ước gì chúng ta, bậc làm cha mẹ, những người có trách nhiệm, hãy trả lại cho trẻ nhỏ sân chơi của tuổi thơ!

Kết luận

Từ những phân tích trên, tôi xin đề nghị 5 giải pháp giúp người đọc biết nên làm gì chung tay với sứ mạng của Giáo hội là bảo vệ trẻ em trong thời đại AI:

(1) Về phía nhà trường, tuyệt đối không cho phép trẻ em sử dụng điện thoại trong suốt thời gian ở trường. Điều này đã trở thành luật ở châu Âu. Hầu hết các trường ở nơi đây đều cấm học sinh (kể cả học sinh cấp 3) mang điện thoại vào lớp học, trừ những môn được phép. Hy vọng Việt Nam cũng sớm áp dụng trên diện rộng.

(2) Cha mẹ và thầy cô cần nhận thức rằng AI chỉ là công cụ, mà trẻ em chưa thể sử dụng được. Do đó, khi chúng ta sử dụng AI, vốn cần thiết, nên tránh bao nhiêu có thể để các em không tiếp xúc bừa bãi hay quá sớm. “Điều cần thiết là những nỗ lực giáo dục hằng ngày, liên tục, được thực hiện bởi người lớn đã được đào tạo và hỗ trợ”, Đức Thánh cha Lêô XIV nói trong diễn văn nói với các tham dự viên Hội nghị “Phẩm giá của Trẻ em và Thanh thiếu niên trong Kỷ nguyên Trí tuệ Nhân tạo (AI)” vào ngày 13.11.2025.

(3) Có thể “cùng học, cùng chơi với con” trong việc sử dụng công nghệ, giúp trẻ biết chọn lọc nội dung, giới hạn thời gian, và học cách dùng công nghệ một cách lành mạnh. Tuy nhiên, luôn phải giới hạn thời gian và cần nghiêm khắc trong quy định này. Tránh để trẻ em tiếp xúc với những chatbot, hoặc những gì không phù hợp với lứa tuổi này. Hoặc nói như lời Đức Giáo hoàng Leo XIV: “Chỉ khi chính bản thân chúng ta cùng tham gia khám phá những rủi ro của AI và tác động của chúng lên đời sống cá nhân và xã hội của trẻ, chúng ta mới có thể đồng hành với các em bước vào thế giới kỹ thuật số như một môi trường giúp nuôi dưỡng khả năng đưa ra những lựa chọn có trách nhiệm cho bản thân và cho người khác”[16].

(4) Bồi dưỡng đời sống đức tin và nhân bản bằng cách dạy cho trẻ biết cầu nguyện, đọc Lời Chúa và chia sẻ trong gia đình giúp trẻ có nền tảng đạo đức và nội lực vững vàng, nhờ đó ít bị lôi cuốn bởi các cám dỗ của thế giới ảo. Nhất là ở nhà xứ, chúng ta cần tạo ra những sân chơi bổ ích để các em vui chơi hồn nhiên với đời thực, chứ đừng để các em dán mắt vào màn hình.

(5) Cuối cùng và cũng là khó nhất, đó là hãy can đảm đặt giới hạn và định hướng tích cực. Hãy dứt khoát nói “không” với thiết bị hoặc ứng dụng không phù hợp, đồng thời khuyến khích trẻ em tham gia các hoạt động thay thế lành mạnh như đọc sách, vui chơi ngoài trời, sinh hoạt gia đình và giáo xứ.

Quý độc giả thân mến,

Tôi tin những điều trên không mới đối với chúng ta. Ai cũng đồng ý, nhưng mấy ai thành công trong hành động giúp trẻ em tránh xa thế giới của trí tuệ nhân tạo, hoặc đồng hành với trẻ em trong việc sử dụng AI? Đã đến lúc người lớn cần thể hiện trách nhiệm yêu thương hướng dẫn trẻ em sống đúng với thế giới của các em. Chỉ có như thế, sau này các em mới tiếp cận AI một cách khôn ngoan và sáng tạo. Mong thay!

Nguồn: hdgmvietnam.com

Tài liệu tham khảo:

1. Anmol Arora & cs., “Effects of smart voice control devices on children: current challenges and future perspectives”, Archives of Disease in Childhood (2022).

2. Jane Tavyev Asher, “How Screen Time Affects Children’s Developing Brains”, Cedars-Sinai Newsroom (2025).

3. Giáo hoàng Phanxicô, Tông huấn Christus Vivit (2019), số 88.

4. OECD, “How’s Life for Children in the Digital Age? – The impact of digital activities on children's lives” (2021/2024).

5. Sap Mansfield, “The Dangers of Technological Immersion”, trích dẫn Thư viện Y khoa Quốc gia Hoa Kỳ (NIH) (2024).

6. Yang Wang & Yaman Yu, “Teenagers’ use of Generative AI: A study on uses and risks”, ĐH Illinois Urbana-Champaign (2024).

7. Daniel Esparza, “Vatican calls for AI regulation to protect children”, Aleteia (21/03/2025).

8. Giáo hoàng Phanxicô, Thông điệp Laudato Si’ (2015), số 105.

9. Bill Schmitt, “Pope Francis on digital media and young people”, McGrath Institute Blog (2019).

10. Ủy ban Nghiên cứu Nghị viện châu Âu, “Children and Deepfakes” – EPRS Briefing (2025).